Cựu SV 2 Khóa LƯƠNG VĂN CAN (69-73) & HUỲNH THÚC KHÁNG (70-74) – ĐHSP HUẾ

Nhà thơ Cung Trầm Tưởng và hoàn cảnh sáng tác những bài thơ Paris nổi tiếng: “lên xe tiễn em đi, chưa bao giờ buồn thế…”

Nhà thơ Cung Trầm Tưởng, tác giả của những bài thơ được nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành các bài hát bất hủ như Mùa Thu Paris, Tiễn Em, Bên Ni Bên Nớ… nói về những cảm xúc của ông khi sáng tác thơ này trong buổi nói chuyện với báo Người Việt sau đây.

Nhà thơ Cung Trầm Tưởng

· Bài thơ “Mùa Thu Paris” của ông đã vang lừng hơn nửa thế kỷ qua trong lòng nhiều người; nhà thơ đã cảm hứng trong tâm trạng và bối cảnh nào khi viết bài thơ này?

Lúc đó là năm 1954, tôi đi du học bên Pháp và ở vào tuổi vừa mới ngoài 20. Trước khi đặt chân đến Kinh Thành Ánh Sáng, tôi đã có một mối tình, và cũng bị ảnh hưởng nhiều bởi những nhà thơ Pháp thời bấy giờ. Khi sang Paris, tiếng Pháp tôi cũng tương đối vì tôi đã chuẩn bị trước khi đi, cho nên, trong bối cảnh đó, tôi hội nhập ngay vào môi trường sống ở Paris, và trôi ngay vào không khí trữ tình của mùa Thu Paris. Bài thơ ra đời trong bối cảnh và tâm tình đó. Lẽ dĩ nhiên, phải có một cô tóc vàng sợi nhỏ nên dòng thơ mới bật lên.

Mùa Thu Paris Thai Thanh pre1975

Thái Thanh hát Mùa Thu Paris

· Mối tình với một nhan sắc tóc vàng sợi nhỏ trong bối cảnh trời Thu Paris, bây giờ hồi tưởng lại, nỗi xúc động có còn đọng chút nào không ạ?

Xúc động quá đi chứ. Lúc bấy giờ, tâm hồn mình thật là lạ, trong trắng, ngây thơ, nhìn đời qua lăng kính lý tưởng, thành ra, mối tình với người con gái tóc vàng sợi nhỏ đó là một kỷ niệm khôn nguôi. Ðôi lúc, tôi cũng không hiểu được là làm sao mà mình lại làm được một vần thơ ‘thơ’ đến như vậy.

· Thời trai trẻ, nhà thơ cũng là một sĩ quan Không quân?

Vâng, lúc đó tôi thi vào khóa sĩ quan Không quân bên Pháp, nhưng không phải là phi công lái máy bay. Và bài “Mùa Thu Paris” được viết trong giai đoạn đó.

· Trong tình khúc “Tiễn Em” do Phạm Duy phổ từ thơ của Cung Trầm Tưởng, có câu “tiễn em người xóm học”; xóm học là gì, thưa nhà thơ?

Bài thơ của tôi tựa là “Chưa Bao Giờ Buồn Thế”, anh Phạm Duy bảo tôi là để cho nó có tính cách được phổ biến hơn thì anh xin phép đổi là “Tiễn Em”. Trong đó ông có nhắc lại vài lần tiễn em, tôi bảo ông là không có gì trở ngại. Bài thơ có câu “hỡi người yêu xóm học, để sương thấm bờ đêm, đường anh đi…”, xóm học là khu đại học ở Paris.

Sĩ Phú - Tiễn Em - Thu Âm Trước 1975

Sĩ Phú hát Tiễn Em

· Trong bài “Chưa Bao Giờ Buồn Thế”, ông viết “tiễn em về xứ mẹ”, thì “xứ mẹ” có phải là Việt Nam không?

Không. “Xứ mẹ” trong bài thơ là ở miền Nam nước Pháp. Mùa Ðông Paris thời đó không khí thường bị ô nhiễm; và phổi nàng - người con gái gây cảm hứng khiến tôi làm bài thơ - không được mạnh và nàng lại bị suyễn nữa, vì thế bác sĩ khuyên là trong ba tháng mùa Ðông, nàng nên đi về miền Địa Trung Hải để hưởng không khí trong sạch. Ba tháng xa cách, thế nhưng thời đó tuổi trẻ lắm lúc đam mê và cũng hơi cường điệu, tôi có cảm tưởng xa nhau biền biệt, nên mới trải tâm sự thành bài thơ.

· Xin tò mò hỏi ông, người con gái trong “Chưa Bao Giờ Buồn Thế” và trong “Mùa Thu Paris” đều là tóc vàng sợi nhỏ chứ không cùng quê nhà với ông?

Lúc đó thì tôi thích cái gì mới lạ và rõ ràng, đó là cái bồng bột tuổi trẻ; bây giờ thì tóc huyền mắt đen là nhất.

· Có điều gì về mùa Thu Paris, thời nhà thơ từng sống mà chúng tôi không biết để hỏi ông?

Tôi viết về người con gái tóc vàng sợi nhỏ, có người hỏi tôi tại sao không là mắt xanh; tôi không hiểu tại sao mà tôi lại thêm chữ sợi nhỏ vào, nhưng rõ ràng, tôi đã gây ra một hình tượng thơ quyến rũ.

· Trong tâm cảnh nào khiến cho nhà thơ viết nên bài “Bên Ni Bên Nớ” cũng đuợc Phạm Duy phổ thành nhạc?

Bài này dựa trên bối cảnh có thật thời đó là năm 1950 ở Đa Kao. Lúc bấy giờ tôi 18 tuổi, sống ở Đa Kao. Cuối phố là một nghĩa địa. Bài thơ có câu “tiếng chân gõ guốc người xa vắng người”; thời đó có những người lao động người ta đi guốc, thế thì tại sao người xa vắng người nhỉ? Lúc đó một cậu bé 18 tuổi như tôi linh cảm rằng cuộc chiến tranh này khiến con người với con người xa cách nhau. Đó là tôi linh cảm và vô tình viết ra .

Khánh Ly | Bên Ni Bên Nớ | Phạm Duy

Khánh Ly hát Bên Ni Bên Nớ

· Sự linh cảm đó là một điều tiên tri?

Có thể. Nói rõ hơn là một tiên cảm, nó rất là mông lung, mơ hồ. Linh cảm của một thi sĩ nó lạ lắm.

· Lúc sáng tác bài đó, thi sĩ không thấy được trọn vẹn sự tiên cảm và mãi cho đến sau này mới lý giải như vậy?

Đúng, nhưng cái sợ mông lung đó nó ở trong tiềm thức của mình. Lắm lúc người ta làm thơ bắt đầu bằng tiềm thức, nó in vào trong tâm mình lúc nào không biết, vì thế mới có linh cảm về đất nước Việt Nam trong khoảng thời gian mấy chục năm nay sau này. Nó có một kích thước lịch sử ẩn náu trong tiềm thức của người thi sĩ và bật lên một cách vô tình thôi

· Ngôn ngữ trong bài thơ đó mang một chút hơi hướng miền Trung hay rõ hơn là xứ Huế, vì “bên ni và bên nớ”?

Thời đó tôi cũng có quen một cô thiếu nữ ở Huế và tôi mê lắm, cùng học trung học. Tôi có quen vợ chồng một anh bạn, cùng học một trường, anh có một đứa con sắp ra đời, và tôi là cha đỡ đầu cho đứa bé đó. Từ cảm hứng đó tôi mới làm bài này, trong có câu “bấm đốt ngón tay chờ đợi/chờ ngày con thơ, thơ ra đời”.

· Trong thơ của thi sĩ có cả rượu, có cả tình yêu đổ vỡ?

Vâng, thời đó có phong trào vũ trường. Tôi mới tốt nghiệp xong tú tài thì đã đi khiêu vũ rồi nhưng vẫn còn rụt rè trước sắc đẹp của thể xác. Lúc đó mình chỉ là một cậu thanh niên mới ra đời thôi nên mới viết “Bên nớ dạ thành khoe tráng lệ, trơ trẽn giai nhân phô lõa thể, bên ni phố vắng ôi lòng ngoại ô”.

· Cám ơn nhà thơ đã đến thăm và trò chuyện với Người Việt.

Theo Đinh Quang Anh Thái (Người Việt)

Bài thơ Mùa Thu Paris - Cung Trầm Tưởng

Mùa thu ParisTrời buốt ra điHẹn em quán nhỏRưng rưng rượu đỏ tràn ly

Mùa thu đêm mưaPhố cũ hè xưaCông trường lá đổNgóng em kiên khổ phút, giờ

Mùa thu âm thầmBên vườn Lục-XâmNgồi quen ghế đáKhông em buốt giá từ tâm

Mùa thu nơi đâu?Người em mắt nâuTóc vàng sợi nhỏMong em chín đỏ trái sầu

Mùa thu ParisTràn dâng đôi miNgười em gác trọSang anh, gót nhỏ thầm thì

Mùa thu không lờiSon nhạt đôi môiEm buồn trở lạiHờn quên, hối cải cuộc đời

Mùa thu! mùa thuMây trời âm uYêu người độ lượngTrông em tâm tưởng, giam tù

Mùa thu!… Trời ơi! Tình thu!

Nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành bài hát Mùa Thu Paris:

Mùa Thu Paris Trời buốt ra đi Hẹn em quán nhỏ Hẹn em quán nhỏ Rượu rưng rưng ly đỏ tràn trề

Mùa Thu đêm mưa Phố cũ hè xưa Công viên lá đổ Công viên lá đổ Chờ mong em gắng khổ từng giờ

Mùa Thu âm thầm Bên vườn Lục Xâm Ngồi quen ghế đá Ngồi quen ghế đá Không em ôi buốt giá từ tâm

Mùa Thu nơi đâu Người em mắt nâu Tóc vàng sợi nhỏ Tóc vàng sợi nhỏ Chờ mong em chín đỏ trái sầu

Mùa Thu Paris Tràn lấp đôi mi Người em gác trọ Người em gác trọ Phòng anh đôi gót nhỏ thầm thì

Mùa Thu im hơi Son nhạt đôi môi Ngày em trở lại Ngày em trở lại Hờn quên em hối cải cuộc đời

Mùa Thu ơi Thu Trời mây âm u Yêu người độ lượng Yêu người độ lượng Và trong em tâm tưởng giam tù

Mùa Thu Paris Mùa Thu Paris Với tình Thu…

Bài thơ Chưa Bao Giờ Buồn Thế - Cung Trầm Tưởng:

Lên xe tiễn em đichưa bao giờ buồn thếtrời mùa đông Parissuốt đời làm chia ly

Tiễn em về xứ mẹanh nói bằng tiếng hônkhông còn gì lâu hơnmột trăm ngày xa cách

Ga Lyon đèn vàngtuyết rơi buồn mênh mangcầm tay em muốn khócnói chi cũng muộn màng

Hôn nhau phút này rồichia tay nhau tức khắckhóc đi em, khóc đi em

hỡi người yêu xóm họcđể sương thấm bờ đêmđường anh đi tràn ngập lệ buồn em…

Ôi đêm naychưa bao giờ buồn thếtrời mùa đông Parissuốt đời làm chia ly

Tàu em đi tuyết phủtoa anh lạnh gió đầylàm sao anh không rétcho ấm mộng đêm nayvà mơ ngon trên khắp nẻo đường rầy!

Trời em mơ có saomình anh đêm ở lạitrời mùa đông Pariskhông bao giờ có sao

trời mùa đông Parischưa bao giờ buồn thế!

Nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành bài thơ Tiễn Em

Lên xe tiễn em đi Chưa bao giờ buồn thế Trời mùa Đông Paris Suốt đời làm chia ly.

Tiễn em về xứ Mẹ Anh nói bằng tiếng hôn Không còn gì lâu hơn Một trăm ngày xa cách

Tuyết rơi mỏng manh buồn Ga Lyon đèn vàng Cầm tay em muốn khóc Nói chi cũng muộn màng.

Lên xe tiễn em đi Chưa bao giờ buồn thế Trời mùa Đông Paris Suốt đời làm chia ly.

Hôn nhau phút này Chia tay tức thì Em ơi khóc đi em, khóc đi em, khóc đi em

Sao rơi rớt rụng Vai em ướt mềm Em ơi khóc đi em, khóc đi em, khóc đi em.

Lên xe tiễn em đi Chưa bao giờ buồn thế Trời mùa Đông Paris Suốt đời làm chia ly.

Hỡi em người xóm học Sương thấm hè phố đêm Trên con đường anh đi Lệ em buồn vương vấn.

Tuyết rơi phủ con tầu Trong toa em lạnh đầy Làm sao em không rét Cho ấm mộng đêm nay?

Nơi em có trăng soi Anh một mình ở lại Trời mùa Đông Paris Suốt đời thèm trăng soi

Lên xe tiễn em đi Chưa bao giờ buồn thế Trời mùa Đông Paris Suốt đời làm chia ly

Bài thơ Tương Phản - Cung Trầm Tưởng

Đêm chớp ngày tàn Theo tiếng xe lăn về viễn phố Em ơi! Sương rơi

Ngoài song đêm hạ Ôi buồn phố xá…Hoang liêu về chết tha ma Tiếng chân gõ guốc: người xa vắng người

Em có nghe dồn giã Bước ai vất vả Bóng ai chập chờn Hồn ai cô đơn Say sưa tìm về ấm cúng

Em có nghe bi ai Tình ai ấp úng Thương ai lạc loài Ăn mày sáng lạn một ngày mai

Đêm nay say đất lở Em có nghe rạn vỡ Ra muôn mảnh ly rơi Pha lê vạn chuỗi cười

Bên nớ dạ thành khoe tráng lệ Trơ trẽn giai nhân phô loã thể Bên ni phố vãng lòng ngoại ô

Em có nghe mơ hồ Bước ai thao thức Gõ nhịp hẹn hò In dài ngõ cụt

Bóng ai giang hồ Bên nớ bên ni đêm lạnh cả Lạnh đêm mà chẳng lạnh vuông phòng

Em ơi bên trong Dù chia ly đôi phút Đồng mang nhớ đèo mong

Hai tâm hồn giam kín Bốn mắt xanh bịn rịn Anh ngồi làm thơ Anh ngồi bấm đốt con thơ ra đời

Bên ngoài liếp ngỏ sương rơi Bên trong kín gió ấm ơi là tình…

Nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành bài thơ Bên Ni Bên Nớ

Đêm chớm ngày tàn, theo tiếng xe về, lăn về viễn phố Em hỡi sương rơi, ngoài song đêm hạ, ôi buồn phố xá

Hoang liêu về chết tha ma, tiếng chân gõ guốc xa xa Người xa vắng người, người xa vắng người…

Em có nghe rồn rã bước ai vất vả bóng ai chập chờn? Hồn ai cô đơn tìm về ấm cúng Em có nghe bi ai tình ai ấp úng Thương ai lạc loài, ăn mày xán lạn ngày mai

Đêm ni ai say đất lở, em ơi có nghe rạn vỡ Vạn mảnh ly tan theo chuỗi cười. Bên tê thành phố tráng lệ Giai nhân nằm khoe lõa thể Bên ni phố vắng ôi lòng ngoại ô.

Em có nghe hồ như bước ai gõ nhịp bước ai giang hồ? Hẹn ai bên ni dài in ngõ cũ Em có nghe bên ni lạnh như bên nớ? Phút giây chia lìa, trong lòng vẫn phải đèo mong

Hai tâm linh giam kín lại Bấm đốt ngón tay chờ đợi Chờ ngày con thơ, thơ cũng ra đời

Em ơi ngoài kia liếp ngỏ Sương rơi ngoài song khép hở Bên trong kín gió ấm ơi là tình.