Nắm vững và giải quyết mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội theo hướng “Nhà nước mạnh, thị trường hiệu quả và xã hội năng động, sáng tạo” - Media story - Tạp chí Cộng sản

Sự cần thiết phải nắm vững và giải quyết tốt mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội

Trong giai đoạn phát triển mới, việc nắm vững và giải quyết tốt mối quan hệ Nhà nước, thị trường và xã hội là cần thiết, bởi:

Yêu cầu, đòi hỏi phát triển đất nước trong bối cảnh mới

Thế giới đang có những biến đổi mạnh mẽ trước những tác động của các nhân tố chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Trong những năm tới, Việt Nam tiếp tục hội nhập quốc tế sâu rộng hơn và sẽ phải thực hiện đầy đủ, hiệu quả các cam kết khi tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Việt Nam đang cố gắng phát triển nhanh, bền vững với khát vọng tạo ra những bước đột phá nhằm đưa nước ta trở thành nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI. Vì thế, bảo đảm tính đồng bộ, phù hợp giữa thể chế chính trị, thể chế kinh tế, thể chế xã hội (bao gồm cả thể chế văn hóa); giữa Nhà nước, thị trường và xã hội; bảo đảm sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, phát triển con người, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững... là những vấn đề mang tính định hướng phát triển lớn của đất nước trong giai đoạn mới.

Những hạn chế của việc thực hiện mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội thời gian qua

Trong những năm qua, nhận thức và thực hiện mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội đã có những chuyển biến tích cực và đạt nhiều kết quả khả quan. Nhà nước đã thực hiện chức năng, vai trò của mình trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trên cơ sở tôn trọng vai trò, chức năng và nguyên tắc của thị trường và đề cao vai trò giám sát, phản biện của các tổ chức xã hội. Tuy vậy, trong từng thành tố của mối quan hệ này hoạt động còn có những hạn chế, yếu kém chưa thực sự đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế, đó là:

Thứ nhất, nhận thức chưa đầy đủ về bản chất, vai trò, chức năng của Nhà nước và thị trường, cũng như mối quan hệ giữa Nhà nước và thị trường, chưa coi thị trường là thực thể khách quan, đề cao vai trò Nhà nước, nên trong gần 35 năm đổi mới, còn chậm đổi mới căn bản về vai trò, chức năng của Nhà nước theo mô hình kinh tế thị trường hiện đại. Hơn nữa, những yếu kém của bộ máy hành chính, sự hạn chế về năng lực, trình độ của đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước và sự yếu kém về quản lý đã làm cho thị trường chưa phát huy đầy đủ chức năng, vai trò của nó. Trong quản lý, điều hành nền kinh tế, công cụ hành chính và mệnh lệnh hành chính vẫn được sử dụng có nơi, có lúc khá phổ biến..., nên vai trò "cầm lái" dẫn dắt, điều tiết nền kinh tế có phần mờ nhạt, trong khi lại nặng về xử lý tình huống, can thiệp hành chính, lấn át thị trường hoặc làm thay thị trường; Nhà nước chưa thực sự là người "trọng tài" công minh trong điều khiển “cuộc chơi” của các chủ thể kinh tế trên thị trường.

Thứ hai, tình trạng thiếu bình đẳng, hạn chế tính cạnh tranh và làm suy giảm năng lực kinh doanh của cả doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp ngoài nhà nước. Tình trạng độc quyền, trái với quy luật cạnh tranh ở một số lĩnh vực vẫn còn tồn tại. Quyền tự do kinh doanh chưa được tôn trọng đầy đủ. Môi trường kinh doanh, đầu tư chưa thật sự thông thoáng, thuận lợi và ổn định. Giá cả một số hàng hóa, dịch vụ thiết yếu chưa thật sự tuân theo nguyên tắc thị trường; một số loại hình thị trường, phương thức giao dịch thị trường hiện đại chậm hình thành và phát triển. Những quy định về gia nhập và rút khỏi thị trường, phá sản doanh nghiệp, xử lý vi phạm hợp đồng kinh tế, vi phạm pháp luật kinh tế, kinh doanh... vẫn còn phức tạp.

Thứ ba, thể chế kinh tế thị trường ở nước ta vẫn chưa coi vai trò, chức năng của thị trường là một thực thể khách quan, vận động và phát triển theo quy luật vốn có, không phụ thuộc vào ý chí cá nhân và tổ chức xã hội. Thể hiện rõ nhất là vẫn còn tồn tại cơ chế xin - cho, cơ chế xét - duyệt, chính sách bao cấp ở một số ngành, lĩnh vực và địa phương...

Thứ tư, nhận thức và hoạt động của các tổ chức xã hội còn một số hạn chế. Cần nhận thức rằng, các tổ chức xã hội là sản phẩm, thành quả của quá trình phát triển xã hội loài người, là một kiểu xã hội văn minh, hiện đại, không phải là sản phẩm riêng có của chủ nghĩa tư bản. Hiện nay, cơ sở pháp lý về các tổ chức xã hội còn thiếu nên hoạt động chưa có sự bảo đảm đầy đủ bằng pháp luật (ngoại trừ các doanh nghiệp xã hội có cơ sở pháp lý đã được đề cập đến trong Luật Doanh nghiệp sửa đổi năm 2014). Vì chức năng, nhiệm vụ, cơ sở pháp lý chưa rõ ràng nên nhiều tổ chức xã hội ở Việt Nam chưa chủ động trong chức năng, nhiệm vụ giám sát, phản biện pháp luật, cơ chế, chính sách của Nhà nước và giám sát các cơ quan, đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước thực thi pháp luật...

Một số tổ chức xã hội ở Việt Nam lợi dụng danh nghĩa là tổ chức phi nhà nước đã thực hiện những ý đồ thu lợi cho cá nhân, các nhóm lợi ích riêng, lấy tiền từ kinh phí của Nhà nước, từ các tổ chức quốc tế nhằm mục tiêu thu lợi riêng, không vì mục tiêu chung của xã hội. Một số tổ chức xã hội đã câu kết với những phần tử phản động quốc tế, chống đối đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, đi ngược lại lợi ích chung của cộng đồng, quốc gia, dân tộc.

Vì thế, trong việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, việc xác định rõ, thực hiện đúng vị trí, vai trò, chức năng và mối quan hệ của Nhà nước, thị trường và xã hội phù hợp với kinh tế thị trường, bảo đảm đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, tăng cường và giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng là cần thiết và có ý nghĩa quan trọng để phát triển nhanh và bền vững ở nước ta hiện nay.